Przejdź do treści

Gorajec leży na podkarpackiej części Roztocza, które jest bogate w różne tradycje związane z rzemiosłem i sztuką. Od początku naszego festiwalu staramy się pokazywać Wam te unikatowe wielokulturowe lokalne skarby kultury, które współtworzyli tutaj Polacy, Ukraińcy, Żydzi i Niemcy.

Najważniejsza ludowa sztuka i rzemiosło, które od początku Festiwalu postanowiliśmy promować i badać, to kamieniarka bruśnieńska. Dziś można już powiedzieć to bez wahania, jest to unikatowe zjawisko na światową skalę. Nigdzie na świecie nie znajdziemy tak utrwalonych w kamieniu różnorodnych kultur jak na Roztoczu w okolicy Gorajca. To właśnie dzięki kamieniarstwu zachowały się unikatowe przejawy ludowej sztuki rzeźbiarskiej Żydów uwiecznione na macewach. Dominuje oczywiście kultura ludowa tworzona przez Ukraińców i Polaków, mamy też pamiątki po kulturze niemieckiej (figury, krzyże, stele). Niestety II wojna światowa zniszczyła ten multi-kulturalny tygiel. Dziś możemy już tylko podziwiać kamienne pamiątki po tej wielokulturowości Roztocza. Natomiast Festiwal Kultur Pogranicza Folkowisko ma za zadanie przypominać te historie. Nad działem regionalnym w Stowarzyszeniu Folkowisko i na Festiwalu pieczę ma Grzegorz Ciećka. Ten regionalista, który od 10 lat bada już fenomen kamieniarki bruśnieńskiej, razem z Maciejem Piotrowskim (animator kultury) i Magdaleną Bartecką (aktywistka wiejska) tworzą tercet zarządu Stowarzyszenia. Taka mieszanka specjalizacji zarządu Stowarzyszenia pozwoliła na utworzenie niespotykanej w innych organizacjach drogi nakierowanej na region, animację kultury i aktywizację społeczną. To dlatego Festiwal Folkowisko jest inny niż reszta festiwali.

Drugim niezwykłym rzemiosłem, które udało się nam wskrzesić, jest drzeworytnictwo. W Płazowie, który sąsiaduje z Gorajcem, od okolicy 1830 roku działała rodzina drzeworytników (Kostrzyccy), którzy tworzyli ludowe święte obrazki. Odbitki z drzeworytów z czasem wyparte zostały przez nowoczesne formy druku (oleodruk). Zrządzenie losu spowodowało, że drewniane matryce płazowskich drzeworytów trafiły do Zakopanego i zainteresował się nimi Stanisław Witkiewicz. Rozsyłał on odbitki z drzeworytów do naukowców, zarówno etnografów jak i historyków sztuki. Z czasem rozpoczęła się debata na temat wartości sztuki ludowej dla kultury narodowej. Tym samym drzeworyt płazowski zapoczątkował proces podniesienia wartości sztuki ludowej z “chłopskich bohomazów” do ważnego elementu składowego kultury. Dziś te 13 klocków z drzeworytami płazowskimi są najcenniejszym eksponatem tego typu w Polsce, także o dużym znaczeniu w Europie. Kumulacją działań z drzeworytem był rok 2020, kiedy to lokalny artysta Józef Lewkowicz oficjalnie rozpoczął proces odtwarzania płazowskiej kolekcji i tworzenie swoich drzeworytów. Tymczasem Grzegorz Ciećka pod koniec 2020 roku zakończył proces badań nad drzeworytem płazowskim i w maju 2021 roku premierę miała książka “Z Roztocza na Grzędę Sokalską”, gdzie znajduje się artykuł “Drzeworyt płazowski dziedzictwem narodowym Polski”. Dzięki jego współpracy z lokalnymi animatorami kultury i artystami, drzeworyt płazowski wrócił do swojej lokalnej ojczyzny i stał się ważnym elementem lokalnej kulturalnej marki.

W Gorajcu znajdziemy jedną z najstarszych drewnianych cerkwi greckokatolickich w Europie. Jest ona skarbnicą lokalnej historii. Stanowi też coś w rodzaju wehikułu czasu. Zwiedzając tę świątynię możemy obcować nie tylko z sacrum, ale przede wszystkim z duchami kilkusetletniej historii. Zazwyczaj świątynia we wsi była miejscem, gdzie odbywały się najważniejsze wydarzenia dla społeczności. O jednych można już tylko opowiadać, inne pokazać. Z jednej strony, ta świątynia to niekończąca się opowieść a z drugiej niezwykłe miejsce, gdzie staramy się organizować wydarzenia kulturalne. Ta świątynia jest unikatowym tłem naszego festiwalu.

Obecnie trwają badania i zbieranie materiałów na temat trzeciej niezwykłej sztuki i rzemiosła ludowego jaką jest garncarstwo. Roztocze może się szczycić w jednym z okresów tym, że rejon Potylicza i Dziewięcierza był największym ośrodkiem garncarskim w Polsce. Powstały tutaj unikatowe wzory i niezwykła garncarska historia. Chcemy ją wskrzesić!

Trwają też badania nad inną niezwykłą sztuką i rzemiosłem, jakie kwitło w okolicach Gorajca. Jest to hutnictwo szkła i kryształu. Najwspanialsze wyroby ze Starej Huty znajdują się w wielu muzeach w Polsce, w tym w Muzeum Narodowym w Warszawie. Kryształy z huty kryształowej Sieniawskiego rozbudzają wyobraźnię i wiąże się z nimi niezwykła historia.

Przedstawione tutaj tematy pokazują, że Festiwal Folkowisko przez ostatnich 10 lat stał się unikatowym wydarzeniem kulturalnym. Ma bardzo mocne regionalne korzenie i nakierowany jest na odważne działania społeczno-kulturalne. Działania badawcze i związane z budową odpowiedniej infrastruktury, które udało się do tej pory osiągnąć, z czasem stawać się będą coraz wyraźniejszym elementem wyróżniającym spośród innych imprez kulturalnych. Mamy tak bogatą i zróżnicowaną historię, zabytki, kulturę, że jesteśmy w stanie stworzyć kulturowy obraz ziemi uważanej za niczyją, przez niektórych określaną jako Kresowiaków.